قنات و مشخصات آن :

در اين پست مطالب خوب و جالبي در مورد قنات نوشتم . روستاي موغار داراي قنات مي باشد و خوب است كه يه سري اطلاعات در مورد قنات داشته باشيم ... شايد خوندن اين بحث براتون خسته كننده باشه ولي حتما بخونيدش ...

تعريف قنات :

قنات ازنقطه نظر يك تعريف فني ، به مجرايي گفته مي شود كه در زيرزمين و با شيبي مناسب از طرف دشت به كوهستان حفر مي شود يا بالعكس تا سفره هاي آب را قطع و آب آنها را جمع كند . به عبارت ساده تر مجرايي زيرزميني است كه آب منابع زيرزميني را به سطح منتقل مي كند . به راهی که در زیر زمین کنند تا آب از آن جریان یابد می گویند. قنات « کهریز » قنات یا کاریز کانالی است که از دیر باز برای مدیریت آب در زمین می ساخته اند.  رشته چاهی است که ازچاه مادر سرچشمه می گیرد و احیانا هزارها متر به طول می انجامد که سرانجام آب این قناتها برای شرب و کشت و کار به سطح زمین می رسد و در جای معینی به روی زمین می آید.

تاریخچه قنات :

قنات که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده ، هزاران سال قدمت دارند. قدمت بسیاری از قناتهای ایران ، از پنج یا شش هزار سال متجاوز است و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد. با وجود این که چندين هزار سال از اختراع آن می گذرد، مع هذا هنوز هم این روش استفاده از آب ، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور مانند روستاي موغار معمول و متداول است و حتی یکی از ارکان اصلی کشت و زرع در نواحی خشک را تشکیل می دهد . این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده ، بعدها از ایران به بسیاری از کشورهای جهان انتقال یافته و مورد استفاده مردم در دیگر نقاط دنیا قرار گرفته است. طبق آمار یونسکو حدود ۶۰ درصد قنوات موجود در ۳۵ کشور جهان، متعلق به ایران است. هم چنین بیشترین قنوات کشور به ترتیب در استان های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد،اصفهان، مرکزی، کرمان و همدان قرار دارند وهزینه نگهداری قنات نسبت به چاه کمتر است .

ساختمان و مشخصات قنات :

قنات ، تشکیل شده از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجرا یا کوره زیر زمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می سازد. چاه ها که به آنها در موقع حفر ، میله هم گفته می شود، علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج ، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام می دهند و راه ارتباطی برای لای روبی ، تعمیر و بازدید از داخل قنات نیز به شمار می رود.

 حفر قنات :

حفر قنات معمولا از مظهر آن که همان سطح زمین است و خشک می باشد، شروع و به مناطق آبده مادر چاه ، ختم می شود.  بنابراین ، اول دهانه قنات یا هرنج که خشک است و بعد اولین چاه ها یا میله ها که اینها هم خشک است و آب ندارد و به اصطلاح قسمت خشک کار قنات نامیده می شود، حفر می شود. بعد کار به طرف قسمت بالا دست که همان قسمتهای آبده وبیشتر آبده زمین باشد، ادامه پیدا می کند.روش حفر قنات بدينگونه است كه با كندن يك حفره افقي يا تونل خود را به محل ذخيره آب مي رسانند براي خارج كردن خاك در موقع حفاري قنات چاه هايي را با فاصله هاي معين و نزديك به هم مي كنند كه اين چاهها همگي به آن حفره افقي يعني قنات وصل هستند. ازبيرون كه نگاه كنيم فقط دهانه چاه ها معلوم است ، حلقه هايي به رديف ، در يك خط و با فاصله معين ازهم، ولي قنات زير آن ديده نمي شود .روش حفر قنات ي از بهترين روشها براي استفاده از آب هاي زير زميني است .

قنات در گستره ي تاریخ :

پژوهشگران به اتفاق معتقدند كه بهره برداری از قنات ابتدا در ایران صورت گرفته و در دوره ی هخامنشی توسط ایرانیان به عمان، یمن وآفریقا نیز راه یافت سپس مسلمانان آن را به اسپانیا بردند. مهم ترین و قدیمی ترین كاریزها در ایران، افغانستان و تاجیكستان وجود دارد. در حال حاضر در ٣٤ كشور جهان قنات وجود دارد ولی چهل هزار قنات فعال موجود در ایران چند برابر بیش تر از مجموع قناتها درسایر كشورهای جهان است. در بعضي از نقاط که سطح آب در عمق زيادي قرار دارد، چاهها مخصوصا مادر چاه تا سيصد متر عمق دارند، مانند قنات گناباد. اين قنات همزمان با ورود آرياي ها حفر گرديده است. عمرقنات گناباد که مادرچاه آن بيش از ٣٠٠ متر عمق دارد را ٢٥٠٠ سال برآورد کرده اند . قنات قصبه گناباد بعنوان يكي از پديده هاي شگفت انگيز دست ساخته انسان در طول تاريخ ونمادي از هم نوايي بشر با طبيعت توجه بسياري از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب كرده است .

محاسن و مزایاي قنات :

سیستم استخراج در قنات طوری است که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده ازنیروی ثقل از زمین خارج می گردد. با توجه به چاه ها و قناتهای موجود ، آب قنات در مقابل آبی که از چاه استخراج می شود، ارزانتر تمام می شود. آب قنات دائمي است و در مواقع اضطراری کشت و احتیاج زراعت در مواقع حساس به آب ، قطع نمی شود. منابع آب زیر زمینی توسط قنات دیرتمام می شود واستفاده طولانی دارد.

معایب قنات :

در زمینهای هموار و نواحی که آب زیرزمینی شیب کافی ندارد و نیز زمینهای خیلی سست و ماسه ای امکان حفر قنات نیست. آب قنات ، بطور دائم جریان دارد و قابل کنترل نیست. روی این اصل ، مدام باعث تخلیه آب زیرزمینی می شود. در فصولی که به آب احتیاج نیست و یا احتیاج به آن خیلی کم است، امکان جلوگیری از جریان و یا کنترل آن وجود ندارد. قنات به خاطر این که در سفره های آب زیرزمینی کم عمق استفاده می شود و این منابع هم غنی نیست و دارای نوسان زیاد است، لذا قنات نسبت به تغییرات سطح آب زیر زمینی خیلی حساسیت دارد.  در فصول گرم که گیاه به آب بیشتری نیاز دارد و نیز در فصول و سالهای خشک ، آب قنات کم می شود. قنات نسبت به چاه در مقابل سیل و زلزله و امثال اینها آسیب پذیراست و خرابی در قناتها بعضی مواقع طوری است که احیا مجدد آنها یا ممکن نمی باشد و یا از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست.

انواع قنات هاي ایران :

طولانی ترین قنات جهان و عمیق ترین مادرچاه در شهرستان گناباد قرار دارد که تاریخ کندن آن به دوره هخامنشی و یا قبل از آن می رسد .

١- در زمان ناصر خسرو قنا در گناباد بوده است که چاه آن هفتصد گز زمان ناصر خسرو و بيش از سيصد متر امروز عمق داشته است. چاهي که به قول محقق معاصر دکتر باستا پاريزي:

"مي توان منار ايفل را دزديد و در آن پنهان کرد".

٢- قنات يزد که يک صد و بيست کيلومتر - بيست فرسنگ - طول دارد.

٣- قنات دولت آباد از عجايب فن که کيني است که پانصد در باغ و دو هزار جريب زمين را آبياري مي کرده و نه فرسنگ - پنجاه و چهار کيلومتر - طول داشت و آسيابي که از اين آب به گردش مي آمد روزي هزار من گندم آرد ميکرد. اين قنات پنج رشته داشت .

٤- قنات دو طبقه اردستان به نام " قنات مون " که از حيث عظمت و اعجاب مهندسي در جهان منحصر بفرد است. آقاي دکتر محمد علي احسا ني طباطبائي که خود اهل اردستان است راجع به قنات مزبور چنين مي نويسد:

همچنين قنات مون که راستي از حيث مهندسي و زمين شناسي معماران باستاني قابل ذکر است و هر مسافر يا سياحي که به اردستان بيايد و بخواهد از آثار عتيقه ديدن کند، حتما بايد آن قنات را ببيند تا مهارت زمين شناسان و استادان ايران باستان را به رأي العين ملاحضه کند. اين قنات دو رشته است در ته يک سلسله چاههايي که با فاصله يک قشرغير قابل نفوذ زيرورو در جريان است و شايد در دنيا قناتي منحصر بفرد باشد.

 

اميدوارم از خواندن اين مقاله لذت برده باشيد... ضمنا در اولين فرصت عكس هاي قنات موغار را در وب قرار خواهم داد...